Rzeka Łyna

Łyna jest typową rzeką pojezierną (płynąca w krajobrazie pojezierzy), z fragmentami leniwie płynącej i meandrującej rzeki tak jak na nizinach oraz strefami przełomu, gdzie przypomina górski strumień. W górnym biegu rzeka przepływa przez łańcuch jezior rynnowych, wśród których jezioro Łańskie należy do największych (10,5 km2) i najgłębszych. Całkowita długość Łyny wynosi 289 km. Wielkość dorzecza wynosi około 7126 km2, w tym w obrębie Polski znajduje się 5777 km2. Łyna biegnie przez środek krainy Pojezierza Olsztyńskiego, stanowiąc jak gdyby oś symetrii i uchodzi do Pregoły, jako jej lewobrzeżny dopływ.

Odległość od źródeł Łyny do ujścia w linii prostej wynosi 140 km. Łyna posiada liczne dopływy. Największe z nich to lewobrzeżne: Marózka, Kortówka, Elma oraz prawobrzeżne: Wadąg (Dymer - Pisa Warmińska – Wadąg), Symsarna, Pisa Północna, Guber. W swym górnym biegu rzeka przepływa przez wiele jezior: Brzeźno, Kiernoz Mały, Kiernoz Wielki, Łańskie, Ustrych.

Łyna przepływa przez tereny następujących powiatów: nidzickiego, olsztyńskiego, lidzbarskiego i bartoszyckiego. Miastami położonymi nad nią są: Olsztyn, Dobre Miasto, Lidzbark Warmiński, Bartoszyce i Sępopol.

Źródła Łyny biorą swój początek w piaskach sandrowych na północ od Nidzicy, położonych na pograniczu Pojezierza Olsztyńskiego i Garbu Lubawskiego. Źródła Łyny znajdują się na terenie rezerwatu krajobrazowo-morfologicznego, chroniącego zjawisko erozji wstecznej, zjawiska bardzo rzadkiego na niżu. Na ponad trzech czwartych swej długości Łyna przepływa przez obszar Pojezierza Olsztyńskiego, co nadaje dolinie rzeki szczególny charakter. Na tym odcinku rzeka przepływa przez szereg jezior rynnowych, wśród których największym i najgłębszym jest jezioro Łańskie. Łyna kilkakrotnie zmienia kierunek, przecina kilka moren czołowych, co wpływa na różnorodny charakter poszczególnych odcinków doliny, nadając niektórym charakter przełomów (także w samym Olsztynie).

W dolnym biegu Łyna przepływa przez teren Równiny Sępopolskiej. Charakter rzeki zmienia się. Wzrasta szerokość koryta i napełnienie, zmniejszają się spadek i prędkość wody. Dolina rzeki mająca w górnym i środkowym biegu szerokość od kilkunastu metrów do około 2 km, rozszerza się do ponad 5 km . Rzeka prawie na całej długości silnie meandruje, czemu towarzyszy erozja boczna i zmiany trasy koryta. W wielu miejscach koryto rzeki zostało zmienione i zmeliorowane (np. w okolicach Smolajn i Dobrego Miasta), wraz z likwidacją meandrów, niektórych starorzeczy i zbiorników okresowych. W tych ostatnich gdzieniegdzie utrzymuje się jeszcze niezwykle interesujący skorupiak – przekopnica.

Na terenie Olsztyna Łyna przepływa przez zróżnicowany obszar. Na obrzeżach miasta jest to zabudowa podmiejska z dużymi fragmentami zadrzewień. Nieco dalej stopniowo przechodzi w zwartą zabudowę śródmieścia. Opuszczając granice miasta rzeka przecina duży obszar leśny (Las Miejskiw Olsztynie). W obrębie miasta rzeka jest zróżnicowana, szerokość koryta waha się w granicach 8 – 20 m, natomiast głębokość 1,5 – 2,5 m. Dno rzeki jest przeważnie piaszczyste lub ilaste, żwirowe, niekiedy zamulone, rzadko gliniaste, porośnięte głównie przez Potamogeton pectinatus, typowy dla rzek nizinnych oraz Sagitatoria sagittifolia o pływających liściach. Wzdłuż brzegów ciągną się pasy Phragmites australis z kępami Glyceria aquatica i Carex sp., a w niektórych miejscach rosną także trawy.

W Łynie na terenie miasta Olsztyna spotyka się ciekawe i zagrożone wyginięciem owady wodne, m.in. chruścik niprzyrówka rzeczna ( Leptocerus interruptus). W ostatnich latach stwierdzono także słodkowodnego krasnorosta – Hildebrandtia rivularis. Odradzanie się biocenoz rzeki Łyny na wysokości Olsztyna możliwe jest dzięki istniejącemu rezerwatowi Las Warmiński.