Opis przyrodniczy
Żółw błotny (Emys orbicularis)
Żółw błotny jest jedynym przedstawicielem rzędu żółwi dziko żyjącym w Polsce. Jest też jednym z dwóch przedstawicieli tego rodzaju na świecie. Na terenie naszego kraju jest endemitem.
Wykopane podczas prac archeologicznych szczątki tego gatunku
datowane są na kilka tysięcy lat. Ten egzotyczny dla naszej strefy
geograficznej przedstawiciel, żyje jak inne współczesne żółwie w
postaci niemal nie zmienionej od czasów gdy na świecie panowały
dinozaury, to jest od około 200 milionów lat. Fakt, że przez tak długi
okres zwierzęta te przetrwały w swojej postaci zawdzięczają wspaniałym
zdolnościom adaptacyjnym i niesamowitą biologią.
Nasz rodzimy przedstawiciel ma pancerz długości około 20 cm samice i
17 cm samce, koloru Czarnego lub bardzo ciemno brunatny prawie czarny z
nakrapianym deseniem pasków lub kropek w kolorze żółtym, skóra na ciele
jest czarna z licznymi żółtymi różnej wielkości plamami czasem
zlewającymi się ze sobą a czasem w głębszych okolicach całkowicie
żółta. Układ tych żółtych nieregularnych plam jest charakterystyczny
dla każdego osobnika jak linie papilarne człowieka. Tęczówka oczu u
samic jest koloru jasnożółtego samce natomiast mają pomarańczowe lub
niekiedy prawie czerwonawe. Wyraźnie zaznaczony dymorfizm płciowy wiąże
się z fizjologią rozrodu, samce są nieco mniejsze od samic i posiadają
wklęsłą dolną część pancerza (plastron) samice zaś płaską,
charakterystyczna jest także dla każdej płci wielkość ogona. Samce
posiadają dużo większy i masywniejszy ogon z dalej posuniętą na
zewnątrz kloaką. Górna część pancerza ( karapaks) u obu płci jest
podobnie słabo wysklepiona, często obficie pokryta glonami.
Charakterystyczne dla tego gatunku jest luźne połączenie obu części
pancerza (plastronu z karapaksem) więzadłem chrzęstno-ścięgnistym u
większości żółwi w tym miejscu jest połączenie kostne. Pancerz żółwi
jest przekształconymi kośćmi żeber i mostka i składa się z płytek
kostnych, naprzemiennie pokrytych tarczkami rogowymi co wzmacnia jego
konstrukcję. Kości miednicy jak i kończyn przednich przytwierdzone są
do pancerza luźnym więzadłem.
Żółwie budzą się ze snu zimowego wczesną wiosną widywane były
aktywne osobniki pod koniec marca i na początku kwietnia w zależności
od pogody. Są zwierzętami bardzo odpornymi na niskie temperatury pomimo
swej zmiennocieplności. Niedługo po przebudzeniu żerując w płytkich
częściach zbiorników wodnych przystępują do godów czasem także wędrując
do miejsc gdzie napotykają samice. Gody odbywają bardzo ekspresyjnie
atakując rywali a także siłą zmuszają samice do uległości. Zdarzają się
wówczas przypadki drobnego kaleczenia się. Po odbyciu godów samce
pozostają w miejscach żerowania a samice na przełomie maja i czerwca
odbywają wędrówki do znanych sobie od lat miejsc lęgowych. Bywają
przypadki że znajdujące się blisko zbiorniki wodne traktowane są jako
chwilowa poczekalnia do czasu zanim temperatury otoczenia będą na tyle
wysokie żeby ziemia miała odpowiednia temperaturę do złożenia jaj.
Podczas wahań temperatury otoczenia lub po opadach odbywają krótkie
rekonesanse w celu określenia warunków termicznych. W zbiornikach
takich niejednokrotnie napotykane są w towarzystwie samic także samce,
które nie są już tak agresywne i pobudzone jak tuż po śnie zimowym ich
pobyt tam najprawdopodobniej jest dalszym ciągiem okresu godowego i
dotyczy najprawdopodobniej tych samic, z którymi nie spotkały się
wcześniej. Zdolności gadów do zachowywania aktywnego nasienia w ciele
samic przez długi okres czasu, mogą wskazywać na celowość takich
spotkań także w okresach poza porą godową. Takie zbiorniki wodne
usytuowane w małej odległości od miejsc lęgowych są także doskonałym
schronieniem dla świeżo wyklutych małych żółwików odbywających swoją
pierwszą i najważniejszą w życiu wędrówkę. Spotyka się w nich także
osobniki młodociane z lat wcześniejszych. Po odbyciu swojej wędrówki do
miejsc lęgowych i złożeniu lęgu samice pozostawiają jaja własnemu
losowi i powróciwszy do zbiorników wodnych intensywnie zerują aż do
jesieni. Można je wtedy napotkać przy odrobinie szczęścia w godzinach
wczesno porannych plażujące na pływających kępach roślinności lub
wypłyconych plażyczkach. Pozostawione na nasłonecznionych miejscach
jaja zakopane w ziemi na głębokości kilkunastu centymetrów w
korzystnych warunkach temperatury inkubują się około 100 dni.
Najważniejszymi dla prawidłowego rozwoju zarodków są wysokie
temperatury czerwca i lipca. Przebywające w jaju małe żółwiki podlegają
jak inne gady procesowi termicznej determinacji płci i w zależności od
warunków termicznych w cieplejsze lata wykluwa się więcej samic w
chłodniejsze zaś samców. Gdy w ostatnich miesiącach lata temperatury są
niższe małe żółwiki są w stanie przezimować w jaju do wiosny i jeżeli
zima jest łagodna wykluć się w roku następnym. Takie przypadki nie są
rzadkie choć często jest też tak, że bywają na tyle chłodne lata, że
żółwie nie osiągają sukcesu rozrodczego i tak dzieje się najczęściej.
zwłaszcza na terenie Warmii i Mazur, który znajduje się w pobliżu
naturalnej granicy północnego zasięgu występowania tego gatunku.
Podstawowym składnikiem pokarmowym żółwi są larwy owadów, różne bezkręgowce także larwy płazów chore ryby, czasem padlina rzadziej płazy. Zwierzęta te żerują całą dobę jednak szczególnie aktywne są o zmierzchu czasem nocą. W ciągu dnia w pogodne dni odpoczywając plażują. Aktywność roczna tych gadów trwa od marca lub kwietnia zależnie od warunków pogodowych i trwa do października. Jesienią żółwie zagrzebują się na dnie zbiorników wodnych by odbyć sen zimowy. W ostatnich latach trwają prace nad renaturalizacją siedlisk tych zwierząt gdyż tylko takie zabiegi gwarantują im pomyślny dalszy rozwój populacji. Dotyczy to zarówno środowisk wodno-błotnych jak i kserotermicznych miejsc, w których składają jaja. Żółwie błotne występują na terenie całej europy i są rzadko spotykanymi zwierzętami, najliczniejsze są jednak w europie środkowej i środkowo wschodniej , na Bałkanach i w Grecji także w Azji zachodniej i północnej Afryce. Na terenie Polski występują wyspowo na Polesiu, Warmii i Mazurach, okolicach Radomia w Zielonogórskim i Wielkopolsce. Znane są też inne stanowiska na terenie kraju jednak te wymienione są najliczniejsze. Żółwie błotne na terenie całej europy objęte są specjalnym statusem ochronnym podlegają bezwzględnej ochronie i figurują na czerwonej liście programu Natura 2000.
Autor opisu: Krzysztof Majcher