Opis przyrodniczy
Zaskroniec zwyczajny (Natrix natrix natrix)
Zaskroniec zwyczajny jest typowym przedstawicielem węży właściwych naszej fauny. Zasięg jego występowania obejmuje niemal całą Europę poza Skandynawią i północną częścią Wielkiej Brytanii i Islandii. W krajach swojego występowania uważany jest za zwierzę powszechnie spotykane wraz z innymi przedstawicielami tego rodzaju. W Polsce występuje jedynie forma nominalna.
Na ogół spotykane dorosłe osobniki tego gatunku osiągają wielkość
około 1 metra max 1,2 metra samice i nieco mniejsze ok. 80 cm samce.
Posiadają smukłą i silną budowę ciała jak wszystkie połozowate z dużą
kształtną głową z oczami o okrągłej źrenicy i nieruchomymi powiekami,
za którą po obu bokach ciała znajdują się charakterystyczne dla tego
gatunku żółte bardziej lub mniej jaskrawe plamy. Całe ciało jest koloru
oliwkowo zielonego lub stalowo szarego z drobnymi ciemnymi plamkami
ułożonymi po bokach ciała. Gatunek ten cechuje duża zmienność
ubarwienia od jasnej oliwkowej zieleni aż po kolor niemal
brunatno-zielony lub szarozielony, zwłaszcza plamy skroniowe spotykane
są od niemal pomarańczowego koloru wyraźnie oddzielonego od reszty
ciała, poprzez słomkowy do bladożółtego lub prawie białego. Samce
najczęściej mają te plamy jaskrawsze od samic. Część brzuszna jest
generalnie jasna choć i tutaj spotykane są duże zmienności zwłaszcza w
odcinku koło głowy, bardzo jasna w partiach dalszych nieco ciemniejsza
niekiedy naprzemiennie nieregularnie poprzetykana ciemnymi tarczkami
brzusznymi na których końcu znajdują się dwie tarczki analne. Ogon nie
tak chwytny jak u węży nadrzewnych u samców dłuższy. Spotykane Są też
osobniki melanistyczne całkowicie czarne bez charakterystycznych plam
za głową. Odnotowano tez spotkania z osobnikami albinotycznymi
pozbawionymi pigmentów barwnych niemal białe w niektórych rejonach
Bieszczad.
Wąż ten porusza się zwinnie i szybko także w wodzie, w której
doskonale pływa i nurkuje. Prowadzi aktywny drapieżny tryb życia poluje
głównie w ciągu dnia. Jego pokarmem są niemal wyłącznie płazy choć
znane są przypadki zjadania przez zaskrońce zwłaszcza młodych gryzoni i
ryb. Podczas polowania zaskroniec pozera swoje ofiary w całości żywcem
nie stosując duszenia. Zdecydowanie jednak preferuje płazy i spotykany
jest w związku z tym w bliskim sąsiedztwie zbiorników wodnych i terenów
podmokłych obfitujących w te zwierzęta. Powszechnie spotykany we
wszystkich krainach geograficznych naszego kraju, głównie w miejscach
obfitujących w zbiorniki wodne. Jest wężem bardzo aktywnym intensywnie
penetrującym swoje miejsca pobytu niekiedy także oddalone od środowiska
wodnego. Często też w pobliżu ich naturalnego środowiska napotyka się
rozjechane na drogach asfaltowych osobniki, które korzystając z
nagrzanego asfaltu wygrzewają się na nim stając się tym samym ofiarami
pojazdów. Ich naturalnymi wrogami są głównie ptaki drapieżne także
bociany, czaple oraz jeże i inne drobne drapieżniki.
Zaskrońce są gadami jajorodnymi i do inkubacji swych jaj
wykorzystują najchętniej pryzmy nawozu, kompost lub inne sterty
butwiejącej i gnijącej roślinności, rzadziej torf. Często w związku z
tym można je napotkać w pobliżu gospodarstw ludzkich lub ferm
hodowlanych lub innych obiektach gdzie występują hałdy butwiejących
szczątków organicznych. W dawnej Polsce obecność tych węży w pobliżu
domostw traktowano jako dobrą wróżbę choć niekiedy posądzano je o
upodobanie do mleka i przypisywano im wypijanie go z wymion krów.
Generalnie zaś gatunek ten zawsze otoczony był czcią lub nie
przeszkadzał ludziom i bywał czasem żywą zabawką dla dzieci. Zagrożone
zaskrońce po schwytaniu i to jest dla nich charakterystyczne wydzielają
z kloaki śmierdzącą ciecz przypominającą wonią piżmo trwale
pozostawiającą pamiątkę po kontakcie z tym zwierzęciem. Nadal
niepokojone starają się udawać martwe i korzystając z nieuwagi
natychmiast uciekają, choć zdarzają się przypadki gwałtownego syczenia
lub atakowania napastnika wyrzutem w jego kierunku głowy. Aktywność
roczna tych zwierząt przypada na miesiące wiosenne od kwietnia gdy
przystępują do godów po odbytym śnie zimowym stają się mało płochliwe i
zajęte poszukiwaniem partnerki samce intensywnie penetrują teren.
Często gody odbywają gromadnie i spotyka się wtedy tak zwane kłębowiska
węży, zwłaszcza gdy zimowały gromadnie. Niekiedy nawet kilkanaście
osobników naraz w jednym miejscu. Takie gromady aktywnych węży w grupie
wynikają z intensywności wydzielanych feromonów płciowych przez samice
i ich działania na aktywne samce. Rywalizacja między samcami u tego
gatunku nigdy nie jest krwawa i obowiązuje prawo kto szybszy ten
lepszy.
Gody trwają najczęściej do pierwszych dni czerwca po czym w pierwszych dniach lipca samice wybierają dogodne miejsce do inkubowania jaj składają je i pozostawiają własnemu losowi na okres około miesiąca w zależności od okresu jaki przebywały w jajowodach samicy. Młode zaskrońce wykluwają się z pakietu razem złożonych jaj w liczbie od kilku do kilkunastu lub rzadziej nawet koło 20 lub więcej. Jaja pokryte są skórzasto wapienną elastyczną błoną zamiast twardej skorupki, którą rozwinięte już osobniki młode przebijają tak zwanym wyrostkiem jajowym na krawędzi pyska i wydostają się na zewnątrz gotowe do samodzielnego życia, stanowiąc wierna kopię rodziców tylko w mniejszej skali. Młode wykluwają się najczęściej pod koniec lipca lub na początku sierpnia i podobnie jak osobniki dorosłe intensywnie zerują Az do miesięcy jesiennych najczęściej jest to koniec września lub początki października. Znajdując dogodne miejsce do snu zimowego często z innymi gadami a także płazami zapadają w sen zimowy aż do miesięcy wiosennych. Gatunek jest objęty całkowitą ochroną, obecnie jak wszystkie polskie płazy i gady znacznie mniej liczny niż dawniej głównie z powodu działalności człowieka.
Autor opisu: Krzysztof Majcher